Franc CFA - Đồng tiền gây tranh cãi trong mối quan hệ Pháp - Châu Phi

Franc CFA ra đời vào ngày 26 tháng 12 năm 1945 nhằm tăng cường sự ổn định giữa các vùng lãnh thổ thuộc Pháp sau Thế chiến II.

Theo các chuyên gia phân tích, việc Pháp thiết lập Franc CFA để thay thế đồng Franc Tây Phi trước đó đã trở thành công cụ giúp Pháp duy trì ảnh hưởng đối với nền kinh tế và hành chính của các quốc gia trong khu vực.

Ban đầu, Franc CFA được gắn với đồng Franc Pháp theo tỷ giá cố định. Điều này bảo vệ các vùng lãnh thổ khỏi tác động tiêu cực của đồng Franc Pháp yếu kém, khiến hàng nhập khẩu từ Pháp rẻ hơn nhưng đồng thời cũng làm giảm khả năng cạnh tranh toàn cầu của họ.

Vào thập niên 1950, Franc CFA trở thành đồng tiền chung cho các vùng lãnh thổ châu Phi nói tiếng Pháp, duy trì tỷ giá cố định với Franc Pháp. Trong những năm 1960, mặc dù đã giành độc lập, phần lớn các quốc gia này vẫn giữ Franc CFA làm đồng tiền chính thức theo các thỏa thuận mới với Pháp. Sau đó, Franc CFA được chia thành hai loại tiền tệ riêng biệt:

• Franc CFA Tây Phi (sử dụng tại các nước Tây Phi)
• Franc CFA Trung Phi (sử dụng tại các nước Trung Phi), mỗi khu vực có ngân hàng trung ương riêng

Khi đồng euro ra đời năm 1999, Franc CFA được gắn với euro, tiếp tục duy trì cơ chế tỷ giá hối đoái cố định.

Khu vực sử dụng Franc CFA

Khu vực Franc CFA bao gồm 14 quốc gia ở châu Phi cận Sahara, được chia thành hai liên minh tiền tệ:

• Liên minh Kinh tế và Tiền tệ Tây Phi (WAEMU)
• Cộng đồng Kinh tế và Tiền tệ Trung Phi (CAEMC)

WAEMU gồm Benin, Burkina Faso, Bờ Biển Ngà, Guinea-Bissau, Mali, Niger, Senegal và Togo. CAEMC bao gồm Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Chad, Cộng hòa Congo, Guinea Xích đạo và Gabon.

Khu vực Franc CFA áp đặt một số hạn chế đối với sự độc lập kinh tế của các nước thành viên:

• Không thể phá giá tiền tệ riêng lẻ để thúc đẩy xuất khẩu, gây cản trở tăng trưởng
• Chính sách tiền tệ thống nhất hạn chế khả năng ứng phó với thách thức riêng của từng nước
• Khó thực hiện các chính sách hỗ trợ xuất khẩu nếu không phù hợp với mục tiêu chung của khu vực
• Đồng euro mạnh lên làm tăng giá hàng xuất khẩu, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh

Điểm cuối cùng tạo ra hiệu ứng dây chuyền, khiến nền kinh tế phụ thuộc vào một số mặt hàng nhất định và cuối cùng dẫn đến năng suất thấp ở các lĩnh vực khác.

Ban đầu, các nước thành viên phải gửi 100% dự trữ ngoại hối cho Kho bạc Pháp. Tỷ lệ này giảm xuống 65% năm 1973 và 50% năm 2005, nhưng vẫn là điểm gây tranh cãi nhất của Franc CFA. Theo các chuyên gia, việc dự trữ ngoại hối được quản lý tập trung bởi Pháp đã hạn chế khả năng phá giá tiền tệ của các nước, vốn có thể giúp tăng sức cạnh tranh xuất khẩu.

Nỗ lực cải cách

Năm 2019, sáng kiến Macron-Ouattara được đề xuất nhằm hiện đại hóa Franc CFA Tây Phi và giảm bớt ảnh hưởng của Pháp.

Được đặt theo tên Tổng thống Pháp và Bờ Biển Ngà, sáng kiến này bao gồm 3 cải cách chính:

• Đổi tên tiền tệ thành "Eco"
• Bãi bỏ yêu cầu các nước WAEMU gửi dự trữ vào Kho bạc Pháp
• Rút đại diện Pháp khỏi hội đồng quản trị Ngân hàng Trung ương WAEMU (BCEAO)

Tuy nhiên, việc thực hiện sáng kiến này bị trì hoãn do đại dịch Covid-19 và sự khác biệt về điều kiện kinh tế giữa các nước thành viên.

Mặc dù vậy, nỗ lực chuyển đổi sang Eco vẫn đang được tiến hành và các cuộc đàm phán được cho là đang ở giai đoạn nâng cao. Tuy nhiên, Pháp vẫn phải đối mặt với cáo buộc cản trở nỗ lực cải cách của các chính phủ châu Phi trong quá trình này.